Koşukavak Yöresi Kültür ve Dayanışma Derneği

KAYNAKLAR

1- Assia Stantcheva, “ ‘Le modèle ethnique bulgare’ ou la coexistance intercommunautaireapaisée”, Synthèse de la Fondation Robert Schuman, n. 32, www.robertschuman.org/synth32.htm

2-L. Rásonyi, “Kuman Özel Adları”, Türk Kültürü Araştırmaları, 3 - 6 (1966 - 1969), s. 71 - 144; İ. Bojilov, Familiyata na Asenevtsi (1186 - 1460), Genealogya i prosopografya, Sofya, 1994; P. Diaconu, Les Coumans au Bas-Danube aux XIe et XIIe siècles, Bükreş, 1978, s. 118; V. Stoyanov, “Bulgar Tarihinde Kumanlar (XI - XIV. yüzyıllar)”, çev. Z. Zafer, Türkler, editör: H. C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. II, Ankara, 2002, s. 798 - 809. Ayrıca bk. Ayşe Kayapınar, “Kumanlar ve İkinci Bulgar Devleti (1187 - 1370)”, Türkler, editör: H. C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. II, Ankara, 2002, s. 810 - 819.

3- Türkçe yer adları konusunda, Vidin (Kuzeybatı Bulgaristan) ve Silistre’nin Varna kazası (Kuzeydoğu Bulgaristan) olmak üzere iki bölgeden örnek vermek istiyoruz. XV nci ve XVI ncı yüzyıllarda Vidin bölgesinde, şehir ve kasaba merkezleri dışındaki (Bugünkü Bulgaristan’da bulunanlar Vidin, Lom ve Belogradçik’tir.) yerlerde Türk - Müslüman yerleşimi oldukça sınırlı ve yer adları tamamen Slav kökenlidir. XIX ncu yüzyılda, bölgede Türkçe isimler taşıyan köyler artmış olmasına rağmen, yine de sayıları 10 - 15 köyü geçmemektedir. bk. Carte de la Bulgarie, çizen: A. Krivochiev, Viyana, 1892; Carte générale du royaume de Serbie, 1893, pl. III, VI, VIa. Bulgarien mit Ostrumelien und Turk Thrakien, çizen: T. Bannwarth, Berlin, 1903. Bugün Bulgaristan’da Türk - Müslüman azınlığın belki de en az bulunduğu bölge, yine Vidin bölgesidir. Silistre bölgesi, özellikle bugünkü Hacıoğlu Pazarı (Dobriç) civarını kapsayan XVI ncı yüzyıldaki Varna kazası ise, zıt bir görünüm sergilemektedir. XVI ncı yüzyılda, burada Slav isimli köyler yok denecek kadar azdır. Ayrıca, bölgedeki az sayıdaki Hristiyan köyünün adları da Türkçedir. Bu durum, Gagavuz Türklerinin varlığı ile açıklanabilir. Bunun haricinde bütün Türk – Müslüman köylerinin adları Türkçedir. Bugün bölgeye baktığımızda, 1989 yılında Türkiye’ye yapılan yoğun göçün ardından bile Türklerin en yoğun yaşadığı bölgelerden biri olduğunu görürüz. bk. Ayşe Doğan, 1597 Tarihli Silistre Mufassal Defterine Göre Varna Kazası, AÜ Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Yayımlanmamış Lisans Tezi, Ankara 1996. Konusu, XV nci ve XVI ncı yüzyılda Vidin bölgesinin tarihi olan “XV.-XVI. Yüzyılda Vidin Sancağı” adlı doktora tez çalışması da devam etmektedir.

4- H. İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, Balkanlar, İstanbul 1993, s. 9 - 11; Ayşe Kayapınar, “Tuna Bulgar Devleti (679 - 1018)”, Türkler, editör: H. C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. II, Ankara 2002, s. 630 - 640.

5- Kayapınar, s. 630 - 632.

6- Osmanlı kaynaklarına dayalı olarak Türklerin Anadolu’dan Balkanlar’a geçip yerleşmeleri konusunda Türk tarihçileri Ö. L. Barkan ile T. Gökbilgin’in çalışmaları çok önemlidir. Ö. L. Barkan, “Osmanlı Tarihinde Rumeli’nin İskânı İçin Yapılan Sürgünler Meselesi”, CumhuriyetHalk Partisi Konferanslar Serisi, 16, 1940, s. 55 - 72; , “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler. II. Kolonizatör Türk Dervişleri”, Vakıflar Dergisi, C II, 1942, s. 279 - 365; , “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân Metodu Olarak Sürgünler”, İÜ İktisat Fakültesi Mecmuası, C. XI / 1 - 4, 1949 - 1950, s. 524 - 570+1 harita; C. XIII / 1 - 4, s. 56 – 78; C. XV / 1 - 4, 1953 - 54, s. 209 – 237; M. T. Gökbilgin, Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul, 1957. Osmanlı döneminde Rumeli’deki Türk kolonizasyonu günümüz Türk tarihçilerinin de dikkatini çekmektedir.

***Bulgaristan’daki Türk iskânı bakımından Y. Halaçoğlu, F. Emecen ve İ. Şahin’in çalışmalarıönemlidir. bk. Y. Halaçoğlu, “XVI. Yüzyılda Sosyal, Ekonomik ve Demografik BakımındanBalkanlarda Bazı Osmanlı Şehirleri”, Belleten, C. LIII / 207 - 208, 1989, s. 637 - 679; F.Emecen, “Turkish Settlements in Rumelia / Bulgaria in the XVth and XVIth centuries: Town andVillage Population”, İnternational Journal of Turkish Studies, C. IV / 2, 1990, s. 23 - 40; ,“XVI. Asırda Balkanlar’ın Kuzeydoğu Kesiminde İskân Tipleri ve Özellikleri Hakkında BazıNotlar”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri, Ankara, 1990, 543 –550; İ. Şahin, “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Sofya - Filibe - Eski Zağara ve Tatar Pazarı’nın Nüfus veİskân Durumu”, Türk Dünyası Araştırmaları, 48, 1987, s. 249 - 256. Yabancı araştırmacılararasında Bulgaristan’daki Osmanlı kolonizasyonu ve mirası ile ilgili olarak önemli eserler verenHollândalı tarihçi M. Kiel’dir. bk. M. Kiel, Art and Society of Bulgaria in the Turkish Period,Maastricht, 1985; , “Urban Development in Bulgaria in the Turkish Period: the Place ofTurkish Architecture in the Process”, International Journal of Turkish Studies, C. IV / 2, 1989, s.79 - 129; , “Remarks on the administration of the poll tax (cizye) in the Ottoman Balkansand the value of poll tax registers (cizye defterleri) for demographic research”, Etudesbalkaniques, C. XXVI / 4, 1990, s. 70 - 104; , “La diffusion de l’Islam dans lescampagnes bulgares à l’époque ottomane (XVe-XIXe s.): colonisation et conversion”, Révue duMonde Musulman et de la Méditerranée, 66, 1992, s. 39 - 53.

7- A. Jelyazkova, “Islamization in the Balkans as an Historiographical Problem: The Southest -European Perspective”, The Otoman and the Balkans. A Discussion of Historiography, editör:F. Adanır - S. Faroqhi, Brill - Leiden - Boston - Köln, 2002, s. 225.

8- İnalcık, s. 16.

9- Osmanlı İmparatorluğu’ndaki gayrimüslimlerin durumu hakkında ayrıntılı bilgi için bk. Y. Ercan,Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik veHukukî Durumları, Ankara, 2001.

10- İnalcık, s. 16

11- Bulgaristan’ın en objektif tarihçilerinden biri olarak gösterilen Maria Todorova ise, bu görüşüntam tersini savunur. Ona göre, “İslâmlaştırma tezinin, kolonizasyon tezinden daha iyitemellendirilebileceği gerçeği, Balkanlar’ın farklı kesimlerinde dönem dönem izlenmiş olanMüslüman karşıtı ya da Türk karşıtı girişimleri kesinlikle desteklemez. Bu, özellikleBulgaristan’da 1980’lerde girişilen isim değiştirme hareketi için geçerlidir. MüslümanlaştırılmışBulgarlara tekrar ulusal kimlikliklerini kazandırmak amacıyla girişilen bu harekette, bu insanlarınkendilerine ilişkin bakışları ve kavrayışları tümüyle göz ardı edilmişti. Buna karşılık kolonizasyontezi, Balkanlar’daki Müslüman varlığı için tek açıklama olsaydı bile doğrudan bir etnik bağiddiası öne süren bu tez, dönem dönem Türkiye’deki farklı siyasal çevrelerin benimsediği fazlahararetli, hatta saldırgan siyaseti meşrulaştırmaz”. Maria Todorova, “Balkanlar’daki OsmanlıMirası” editör: L. Carl Brown, İmparatorluk Mirası: Balkanlar’da ve Ortadoğu’da OsmanlıDamgası, İstanbul, 2000, s. 99.

12- 1878’ten sonraki Bulgaristan hakkında bk. B. Lory, Le sort de l’héritage ottoman en Bulgarie.L’exemple des villes bulgares, 1878 - 1900, İstanbul, 1985. Türk azınlığın durumu hakkında bk. Ö. Turan, The Turkish Minority in Bulgaria (1878 - 1908), Ankara, 1998.

13- Bu dönem için bk. A. Eminov, Turkish and Other Muslim Minorities in Bulgaria, Londra, 1997; V. Stoyanov, Turskoto naseleniye v Bılgariya mejdu polüsite na etniçeskata politika, Sofya, 1998; Nadège Ragaru, “Islam et la coexistence intercommunautaire en Bulgarie post - communiste”, Le nouvel Islam balkanique. Les musulmans, acteurs du poste - communisme, 1990 - 2000, editör: X. Bougarel - Nathalie Clayer, Paris 2001, s. 242, 243.

14- Bununla ilgili bk. V. S. Ahmed, “Bulgaristan Türklerinin Siyasî ve Kültürel Tarihine Dair Genel Bir Çerçeve”, Türkler, editör: H. C. Güzel- K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 385 - 393; H. Memişoğlu, “Bulgaristan Türklerinin Sosyo - Kültürel Yapısı”, Türkler, editör: H. C. Güzel- K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 361 – 370; M. Günay; “Osmanlı Sonrası Bulgaristan Topluluğunun Dinî Hayatı”, Türkler, editör: H. C. Güzel- K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 408 - 412.

15- Ragaru, s. 242, 243. 1944’ten önce Bulgaristan’dan Türkiye’ye yapılan göçler hakkında bk. B. Şimşir, Bulgaristan Türkleri (1878 - 1985), Ankara, 1986, s. 212 - 230.

16- Komünizm döneminde Bulgaristan’daki Türklerin durumu ile ilgili olarak bk. W. Höpken, “Modernisierung und Nationalismus: Sozialgeschichtliche Aspekte der bulgarischen Minderheitpolitik gegenüber den Türken”, Nationalitätenprobleme in Südosteuropa, yyl. Roland Schönfeld, Münih - Oldenburg, 1987, s. 255 - 280; , “Emigration und Integration von Bulgarien - Türken seit dem Zweiten Weltkrieg”, Minderheitfragen in Südosteuropa, Münih - Oldenburg, 1992, s. 359 - 375; , “From Religious Identity to Ethnic Mobilisation : The Turks of Bulgaria before, under and since Communism”, Muslim Identity and the Balkan States, yyl. H. Poulton Suha Taji-Farouki, Londra - Hurst, 1997, s. 55 - 81.

17- Bu konuda ayrıntılı bilgi için bk. Memişoğlu, s. 365 - 367.

18- Ragaru, s. 243 - 244.

19- Aslında bu göç, Kore Savaşı’na katılan ve NATO’ya üye olan Türkiye’yi cezalandırmak amacıyla Türk ekonomisini felce uğratmak isteyen Stalin’in emri ile başlatılmıştır. Kemal H. Karpat, “Introduction: Bulgaria’s Methods of Nation Building and the Turkish Minority”, TheTurks of Bulgaria: The History, Culture and Political Fate of a Minority, yyl. K. Karpat, İstanbul, 1990, s.1 - 22.

20- Ayrıntılı bilgi için bk. Şimşir, s. 212 - 230.

21- A. Eminov, “Bulgaristan’daki Türkler (1945 - 1983)”, çev. Mine Çankaya, Türkler, editör: H.C.Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 380 - 382.

22- 1984 - 1985’te Türklerin Bulgarlaştırılma sürecine tâbi tutulmasına dair ayrıntılar için bk. H.Poulton, The Balkans. Minorities and State in Conflict, Londra - Hurst, 1991, s. 129 - 151; JensReuter, “Die Entnationalisierung der Türken in Bulgarien”, Südosteuropa, C. XXXIV, S. 3 - 4,1985, s. 169 - 177.

23- Amnesty International’ın verdiği bilgiye göre çıkan olaylarda ölenlerin sayısı 100, Helsinki Watch’a göre 300 - 1500, Bulgar resmî makamlarına göre 7 kişidir. bk. Ragaru, s. 244 / n. 5. B. Şimşir’e göre ise bu sayı, 800 ile 2.500 kişi arasındadır. Şimşir, s. 340.

24- Ragaru, s. 244 - 245; Günay, s. 413; Eminov, s. 377 - 383.

25- Ragaru, s. 245. 1989’dan önce 1969 - 1978 yılları arasında, Bulgaristan’dan Türkiye’ye yakın akraba göçü yapılmıştır. bk. Şimşir, s. 314 - 338.

26- Ö. E. Lütem, Türk - Bulgar İlişkileri, 1983 - 1989, C. I, ASAM, Ankara, 2000, s. 173 - 572.

27- Ragaru, s. 246 - 247.

28- Türkiye’ye 1989 yılının yazında göç eden Bulgaristan Türklerinin sayısı ile ilgili olarak çeşitli çalışmalarda farklı rakamlar verilmektedir. bk. Ragaru, s. 247 / n. 12. Genelde 300.000 kişinin üzerinde bir rakam gösterilmektedir.

29- Eminov, Turkish and Other Muslim Minorities in Bulgaria, Londra, 1997, s. 19.

30- a.g.e., s. 20.

31- a.g.e., s. 21 - 22.

32- Ayrıntı için bk. Kjell Engelbrekt, “Mouvement for Rights and Freedom to Compete in Elections”, Report on Eastern Europe, C. I, S. 4, 1991, s. 1 - 5.

33- Ragaru, s. 259 - 260.

34- Oysa, “Aziz Ioan Predteça” adlı Gelişme ve Hristiyanlık Hareketi’nin Lideri Boyan Saraev gibi bazı Ortodoks din adamları, Pomak gençleri arasında propaganda yapıp “doğru yola” davet ediyor; yani Hristiyanlaştırmaya çalışıyordu. Kırcaali, Krumovgrad (Koşukavak) ve Orta Rodoplar’da 20.000 Müslüman’ın Hristiyan olduğu söylenmekteydi. N. Ragaru’nun da belirttiği gibi bu sayının doğruluğunu tespit etmek oldukça güçtür. bk. Ragaru, s. 277 / n. 64.

35- a.g.m., s. 260.

36- Eminov, s. 22.

37- Ragaru, s. 255.

38- a.g.m., s. 262 - 263.

39- Ahmet Doğan’ın bu konudaki rolü ile ilgili olarak bk. V. Chukov, “Bulgar - Post – Totaliter Liberalizmin Türk Bayraktarları: Haklar ve Özgürlükler Hareketi”, Türkler, editör: H.C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 401 - 406.

40- Bulgaristan Parlâmentosunda, Kasım 1991 seçimlerinden itibaren toplam 240 sandalye mevcuttur. Bu tarihten önce, sandalye sayısı 400’dür.

41- 1990, 1991, 1994 seçimleri için bk. L’Europe centrale et orientale, Paris 1991, 1993, 1994; 1997’de yapılan seçimler hakkında bk. Dırjaven vestnik, n. 34, 1997, s. 11. Bulgaristan’da yapılan en son seçimler (Haziran 2001 seçimleri) ile ilgili olarak bk. La France en Bulgarie, 39eAssemblée nationale, http://www.ambafrance-bg.org/pays.html.

42- Komünizm döneminde yapılan sayımlardan sadece 1965 yılında yapılan sayımın sonuçları resmî olarak açıklanmıştır. Daha sonraki sayımların verileri gizlenmiştir. Buna göre, 1965’te Bulgaristan’daki Türklerin sayısı 746.755’tir. Bunun için bk. Poulton, s. 119.

43- Stantcheva, n. 32.

44- Ö. Turan, “Balkan Türklerinin Dinî Meseleleri”, Yeni Türkiye, S. 16, Temmuz - Ağustos 1997, s. 1747.

45- Ö. Turan; “Bulgaristan’da Totaliter - Komünizm Rejiminin Yıkılmasından Sonra Çıkan Türkçe Gazeteler”, Yeni Türkiye, S. 3 , Mart - Nisan 1995, s. 299 - 300.

46- Ragaru, s. 270.

47- Nedim Gencev, daha sonra HÖH’yi bölmek amacıyla BSP ve DGB’den destek alarak Demokratik Adalet Partisini (DAP) kurmuş, ancak girişimlerinde başarılı olamamıştır. HÖH’yi bölme girişimleri için bk. Chukov, s. 403.

48- Ragaru, s. 270.

49- Ö. Turan, “XX. Yüzyılda Türk Toplulukları”, Türkler, editör: H. C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 339.

50- Ragaru, s. 269.

51- a.g.m., s. 269.

52- Ö. Turan, “Bulgaristan’da Totaliter - Komünizm Rejiminin Yıkılmasından Sonra Çıkan Türkçe Gazeteler”, Yeni Türkiye, S. 3 , Mart Nisan 1995, s. 299.

53- Türkiye Cumhuriyeti, Bulgaristan’da okutulan Türkçe dersler için 40.000 kitap bağışlamıştır. Beşinci ve sekizinci sınıflar arasındaki öğrenciler, bu kitaplardan Türkçe olarak Dünya ve Türk Klâsiklerini okuyacaklardır. bk. Turkish Daily News, 19 Ocak 2001, s. 4; Ö. Turan, “XX. Yüzyılda Türk Toplulukları”, Türkler, editör: H. C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 339, 358 / n. 44.

54- D. Erdinç, “Bulgaristan’da Değişim Sürecinde Türk Azınlığının Ekonomik Durumu”, Türkler, editör: H. C. Güzel - K. Çiçek - S. Koca, C. XX, Ankara, 2002, s. 394, 396, 397.

55- Erdinç, s. 399.

56- Bulgaristan’da Amerikan, Fransız, Yunan ve İngiliz yüksek okulları (üniversiteleri) bulunmasına rağmen, Türkiye tarafından kurulmuş bir yüksek okul ya da üniversite yoktur. bk. Turkish Daily News, 16 Kasım 1998.

57- Şimşir, s. 212 - 230.

58- a.g.e., s. 352 - 353.

59- Şule Kut, “Turkish Policy Toward the Balkans”, Turkey’s New World, Washington, 2000, s. 77.

60- Sylvie Gagloff, “La politique balkanique de la Turquie et le poids du passé ottoman”, Le nouvel Islam balkanique. Les musulmans, acteurs du poste-communisme, 1990 - 2000, editör:X. Bougarel - Nathalie Clayer, Paris, 2001, s. 325.

61- Kut, s. 77; Gagloff, s. 325.

62- D. Bates, “The Ethnic Turks and the Bulgarian Elections”, Turkish Review of Balkan Studies, Annual 1, 1993, s. 193 - 203; Nurcan Özgür, Etnik Sorunların Çözümünde Etnik Paktı, İstanbul, 1999.

63- Kut, s. 77.

64- Ersan Pakelgil, “Commercial and economic relations between the republics of Bulgaria and Turkey”, Turkish Daily News, 3 Mart 1997.

65- D. Perry, “New Directions for Bulgarian-Turkish Relations”, RFE/RL, C. I, S. 41, 16 Ekim 1992, s. 37.

66- Bulgaristan. Ülke Profili Mevzuat ve Türk Girişimcileri, İstanbul, 1998.

67- Gagloff, s. 326.

68- a.g.m., s. 327.

69- Turkish Daily News, 3 Mart 1997.

70- Nurcan Özgür, “1989 Sonrası Türkiye - Bulgaristan İlişkileri”, Türk Dış Politikası Analizi, yyl. F. Sönmezoğlu, İstanbul, 1998, s. 374 - 377.

71- Bulgarian Telegraph Agency - BTA, 28 Şubat 1995.

72- Bulgarian Telegraph Agency - BTA, 17 Kasım 1995.

73- Gagloff, s. 328.

74- Turkish Daily News, 16 Kasım 1998.

75- Turkish Daily News, 16 Kasım 1998.

76- Hürriyet, 6 Aralık 1997.

77- Erdinç, s. 394.

78- Anadolu Ajansı, 6 Kasım 1998.

79- Erdinç, s. 400.

80- Bulgaristan, 2004 yılında NATO’ya ve 2007’de Avrupa Birliğine katılmayı amaçlamaktadır. Southeast European Times, 18.11.02, www.balkantimes.com.

81- Turkish Daily News, 16 Kasım 1998.

82- E. Barouh, “Etat - Nation et Démocratie multi - ethnique. Le tâtonnements du modèle bulgare”, Monde diplomatique, Mayıs 2001, s. 15; Stantcheva, n. 32.

83- Victor Yves - Ghebali, La diplomatie de la détente. La CSCE, d’Helsinki à Vienne (1973 - 1989), Bruxelles - Bruylant, 1989, s. 444.

84- Maria Todorova, Language in the Construction of Ethnicity and Nationalism: The Case of Bulgaria, Berkeley, 1992, s. 40; Eminov; s. 18.